Srpska pravoslavna crkva (SPC) i škole širom Srpske i Srbije danas proslavljaju Savindan, u znak sjećanja na svetog Savu, srpskog prosvetitelja i prvog srpskog arhiepiskopa iz 13. vijeka, utemeljivača srpske crkve, države i školstva.
Sveti Sava bio je arhiepiskop autokefalne srpske žičke arhiepiskopije, zakonopisac, diplomata, književnik i hodočasnik, kao i osnivač prve srpske bolnice.
Praznik svetog Save jedan je od najvećih hramovnih i porodičnih praznika, svetkuju ga mnoge zanatlije, a proglašen je i za školsku slavu. U školama taj dan je radni, ali nema nastave.
Škole proslavljaju školsku slavu u znak sjećanja na srpskog prosvetitelja i utemeljivača obrazovanja, svečanim priredbama i sječenjem slavskog kolača.
Prvi pisani trag o školskoj proslavi Savindana je iz 1734. godine kada je obilježen u Sremskim Karlovcima.
Knez Mihailo Obrenović donio je naredbu o školskoj proslavi dana svetog Save u Srbiji, što je bilo regulisano zakonom od 13. januara 1841. godine. Slava je u to vrijeme uvedena i na Licej, a od 1864. godine na Univerzitet.
U odluci Popečiteljskog prosvještenija, predstavnici državne i crkvene vlasti propisali su da se Sveti Sava proglašava za patrona svih škola i da se od tada u svim školama najsvečanije proslavlja.
Savindan se proslavljao kao školska slava sve do 1945. godine, kada je ukinut odlukom tadašnjih vlasti, a poslije poluvjekovne zabrane u komunističkom režimu proslavljanje praznika nastavljeno je u Srbiji 1989. godine.
Praznična pjesma za Savindan je Himna svetom Savi.
Himna svetom Savi nastala je, pretpostavlja se, krajem 18. vijeka ili u periodu 1804-1817. godine. Originalan rukopis nije sačuvan, nego samo prepis iz 1832. godine pa je autor nepoznat.
Svetosavska himna je prva srpska himna novog vijeka.
Ko je bio sveti Sava
Pri rođenju Rastko Nemanjić – sveti Sava bio je raški plemić iz vladarske porodice Nemanjića.
Najmlađi sin srpskog župana Stefana Nemanje – princ Rastko, čije je monaško ime Sava, živio je od 1169. godine (po drugim podacima rođen je 1175. godine), do 1236.
Rastko Nemanjić je u Nikeji 1219. od vizantijskog cara Teodora Laskarisa i vaseljenskog patrijarha Manojla i Haritopula izdejstvovao autokefalnost (samostalnost) srpske crkve i srpsku arhiepiskopiju, za čije je središte odredio manastir Žiču.
Na mjestu gde je sada Pećka patrijaršija, još je za života svetog Save (arhiepiskop 1219-1233) osnovan metoh manastira Žiče, tadašnjeg sjedišta srpske arhiepiskopije.
Želeći da središte srpske crkve bude na manje ugroženom mjestu i bliže središtu države, arhiepiskop Arsenije I (1233-1263) podigao je na tom žičkom metohu kod Peći Crkvu Svetih apostola.
Sveti Sava je preminuo u tadašnjoj bugarskoj prestonici Trnovu 25. januara 1236. godine, na povratku iz hodočašća u Jerusalim, poslije jedne diplomatske misije za Bugarsku arhiepiskopiju.
Prema zapisima iz tog vremena, glas o smrti Rastka Nemanjića stigao je u Srbiju dva dana kasnije, 27. januara i taj dan je crkva ustanovila kao praznik kojim se obilježava uspomena na njegov život i djelo.
Mošti svetog Save su iz Trnova prenijete i sahranjene u manastir Mileševa 1237. godine. Sinan Paša je njegove mošti spalio 1594. godine na Vračaru gdje se danas nalazi spomen hram koji mu je posvećen.
Srbi su u vrijeme svetog Save bili pred velikim izazovima i vjerovatno bi na kraju, da ga nije bilo podlegli uticaju rimokatoličkog zapada.
Praznik svetog Save, ktitorska je slava Hilandara koja će i ovaj put okupiti brojne goste, među kojima su i monasi iz ostalih svetogorskih manastira i eparhija Srpske crkve.
Sveti Sava je napisao da ne gradi Hilandar sebe radi, već zbog svoga naroda, „jer gde će se sveštenstvo bolje obučiti i odakle će lepšu dogmu u Srbiju preneti“.
Podignut kao obrazovni centar, Hilandar i danas projektuje duboku predanost molitvi i zrači moćnu energiju, kako su i zamisli njegovi graditelji, Stefan Nemanja i sin mu Sava, srpski svetitelji.
Hilandar je jedina srpska kuća koja nikada nije osvojena, koja živi bez prekida više od 800 godina. I kada se desio požar u noći između 4. i 5. marta 2004. monasi nisu obustavili služenje vjerskih službi ne odstupajući od molitve Bogu.
Sveti Sava osnovao je i Prvu srpsku bolnicu u manastiru Hilandar.
Uspomenu na svetog Savu čuva i Manastir Svete Katarine u Egiptu nastao na svetom mjestu na Sinajskoj gori.
Taj manastir koji se prema riječima oca Justina, može pohvaliti neprekidnom istorijom dugom 1.700 godina uz neprocjenjive vrijednosti, poput dijelova iz prve Biblije ili ikone Isusa Pantokratora, osim sjećanja na boravak svetog Save čuva i najstariji sačuvani psaltir na staroslovenskom – srpski psaltir.
Vjerovanja
Postoji niz vjerovanja u srpskom narodu vezanih za Savindan, među kojima i to da će se „ako na svetog Savu grmi desiti važni događaji u zemlji“.
Mnoge zanatlije – užari, mutavdžije, opančari, obućari… svetog Savu smatrale su svojim patronom i uzimale njegov dan za esnafsku slavu.
U mnogim krajevima Svetog Savu naročito praznuju stočari.
Mnogi srpski narodni običaji oko svetog Save vezani su i za stoku i za strah od vukova pa se tako pred Savindan stoka nije smjela tjerati u šumu iz straha od vukova, jer bi to za nju bilo pogubno.
Takođe, tih dana ništa se nije smjelo raditi sa sječivom, britve nisu otvarane da bi vucima čeljusti ostale sklopljene, a žene nisu smele ništa bojiti u crveno da vuci ne bi klali stoku.
Ime svetog Save nose mnogi toponimi, kao što su Savina, Savinica, Savina voda, Savina greda, Savina stopa, Savin izvor, Savin potok, Savina strana, Savin kuk, Savino počivalo.
